|
Με την ευκαιρία των 50χρόνων του Δημόκριτου, καταθέτω την προσωπική μου μαρτυριά για το Γιώργο Γρηγορίου, με την ελπίδα ότι θα προσθέσει ορισμένα χρήσιμα στοιχειά σ’ αυτά που περιεχέι η ανακοίνωση του άκαιρου θανάτου του, από το Σύλλογο Ερευνητών (ΣΕΔ, 6/5/2009), αλλά και ότι θα βοηθήσει γενικότερα να φωτιστεί λίγο μια, εν πολλοίς άγνωστη τώρα, πτυχή της ιστορίας του ΙΦΧ και του Δημοκρίτου.
Η παρουσία του Γιώργου στο ΙΦΧ και στο Δημόκριτο γενικότερα ήταν σημαδιακή από δυο απόψεις: Δεν νομίζω ότι υπήρξε (ή είναι πιθανό να υπάρξει στο μέλλον) παράδειγμα ερευνητή τόσο ολοκληρωτικά αφιερωμένου στο ερευνητικό του έργο αφενός και τόσο αφοσιωμένου στο Δημόκριτο αφετέρου. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι δεν ήταν ποτέ δυνατό να θεωρήσει κάνεις ότι (σε οποιαδήποτε ώρα μέρας ή νύχτας ή εποχής του έτους) η πιθανότης να βρίσκεται ο Γιώργος στο Δημόκριτο ήταν μηδενική. Επίσης είναι πολύ δύσκολο να φαντασθεί κάνεις κάποια θυσία που δεν θα ήταν διατεθειμένος ο Γιώργος να κάνει για χάρη της πραγματώσεως του οράματος της τελικής «δικαίωσης» του έργου του.
Η αρχή της σταδιοδρομίας του Γιώργου στο Δημόκριτο συνέπεσε με την παρουσία του Δ. Θ. Κανελλόπουλου, ως Επιστημονικού Διευθυντή της ΕΕΑΕ (στην οποία υπαγόταν ο Δημόκριτος) και με την πριμοδότηση από τον τελευταίο της «ερευνητικής εμπειρίας σε διεθνές επίπεδο» ασχέτως ειδικότητας (με βασικό τεκμήριο το διδακτορικό δίπλωμα από διεθνούς φήμης πανεπιστημιακό ίδρυμα), έναντι της προτεραίας έμφασης σε «εξειδίκευση σε θέματα πυρηνικής επιστήμης» ως κύριο προσόν, για την πρόσληψη νέων ερευνητών στο Δημόκριτο. Η εντύπωση μου είναι ότι ο Γιώργος (του οποίου το διδακτορικό συνοδευόταν από ιδιαίτερα θέρμες συστάσεις των καθηγητών του στην Urbana, IL, συμφωνά με προσωπική μαρτυριά του Θ.Κ., η οποία συμπληρώνεται από πρόσφατη μαρτυριά συνάδελφου, που θήτευσε στην Urbana, ότι ο Γιώργος είχε αφήσει άριστες εντυπώσεις εκεί) αποτέλεσε το δεξί χέρι του Θ.Κ. στην εφαρμογή αυτής της πολίτικης του στο πεδίο της χημείας, πράγμα που έφερε το Γιώργο σε αντιπαράθεση με το τότε υπάρχον Τμήμα Χημείας που είχε στελεχωθεί με τα προ-Θ.Κ.κριτήρια. (Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προ-Θ.Κ. προσλήψεις δεν ήταν αξιοκρατικές. Ασφαλώς όμως σημαίνει ότι η πολίτικη Θ.Κ. είναι αυτή που οδήγησε στη μετάλλαξη του αρχικού Πυρηνικού Κέντρου στο Κέντρο Φυσικών Επιστήμων που υπάρχει σήμερα, κάλως ή κακός επαφίεται στην κρίση του αναγνώστη. Πάντως είναι γεγονός ότι το μοντέλο «η πυρηνική ερευνά στο πυρηνικό κέντρο, η ‘κλασσική’ ερευνά στο πανεπιστήμιο», το οποίο προωθούσε αρχικά, βάσει της εμπειρίας του στο Όσλο, και ο απεσταλμένος του ΔΟΑΕ στο Δημόκριτο για το πεδίο της χημείας, Νορβηγός Καθηγητής κ. Παππάς. Το τελικό όμως συμπέρασμα του Καθηγητή. Κ. Παππά όταν, προς το τέλος της θητείας του, είχε εξοικειωθεί με την τότε ελληνική πραγματικότητα, ήταν ότι «ο Δημόκριτος έπρεπε να περιλάβει και ‘κλασσική’ ερευνά»). Κατά πόσον ή αντιπαράθεση που προαναφέρθηκε συνέτεινε στην αρχική μη ένταξη των μετά-Θ.Κ. προσληφθέντων χημικών στο προϋπάρχον Τμήμα Χημείας δεν είναι εύκολο να προσδιορισθεί (δεδομένου ότι δεν υπήρχε ιδιαίτερη άνεση χώρου στο παλιό κτίριο Χημείας). Πάντως ένα σαφές (και ασφαλώς ωφέλιμο!) αποτέλεσμα ήταν ότι, εν καιρό, η μετά-Θ.Κ. πλευρά φρόντισε να θητεύσει σε πυρηνικό κέντρο του εξωτερικοί και η άλλη πλευρά φρόντισε να πάρει διδακτορικά!
Μπορεί επίσης να λεχθεί βάσιμα ότι η αντιπαράθεση αυτί είχε ήδη εκλείψει, όταν όλοι οι χημικοί συστεγάστηκαν, υπό την επωνυμία της «Διευθύνσεως Χημείας», στο τωρινό κτίριο Χημείας/Βιολογίας, με Δ/ντη το Δρα Ν. Ρακιτζή. Ο ρόλος του Δ/ντη ήταν πάντα αυτός του primus inter pares. Έτσι η ευθύνη του τρόπου λειτουργίας της Δ/νσεως βάρυνε ουσιαστικά όλους τους υπεύθυνους των επί μέρους ερευνητικών προγραμμάτων. Ο Γιώργος συμμετείχε πολύ ενεργά στις σχετικές συσκέψεις (αναγκαστικά επίπονες και χρονοβόρες, κυρίως λόγω απουσίας θεσμικού πλαισίου ή/και ερευνητικής παραδόσεως στον ελληνικό χώρο) για τα θέματα αυτά, πάντα ως φανατικός οπαδός της αξιοκρατίας γενικώς, άλλα και (ίσως φανατικότερος) υποστηρικτής του δικού του ερευνητικού προγράμματος/οράματος ειδικώς.
Επειδή η έλλειψη αντικειμενικής κρίσης των επί μέρους προγραμμάτων αποτελούσε τον πυρήνα των προβλημάτων που έπρεπε ν’ αντιμετωπισθούν, προέκυψε η (πρωτοπόρος για την τότε ελληνική πραγματικότητα) ιδέα επικλήσεως της «έξωθεν μαρτυρίας», την οποία ενστερνίσθηκε ο κ. Ρακιτζής και προσκλήθηκε να υλοποιήσει ο Καθηγητής Γ. Καραμπινάτος, Δ/της του Τμήματος Χημείας του Michigan State University, East Lansing, MI. Για το σκοπό αυτό, ο Γ.Κ. συγκρότησε ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τους τακτικούς καθηγητές του παραπάνω Πανεπιστημίου, G. Η. Brubaker, Jr (Ανόργανη Χημεία), Η. Hart (Οργανική Χημεία), J. B. Kinsinger (Φυσικοχημεία) και A. I. Popov (Αναλυτική Χημεία), με πρόεδρο τον ίδιο τον Γ.Κ. Η επιτροπή αυτή ανέλαβε την αξιολόγηση όσων προγραμμάτων της υποβλήθηκαν (υπό τη μορφή απολογισμού επιστημονικού έργου και προτάσεων μελλοντικού έργου, ύστερα από έλεγχο για την ακρίβεια των στοιχείων που περιείχαν), με τη βοήθεια κρίσεων τεσσάρων ειδικών (referees) στον επιστημονικό τομέα εκάστου προγράμματος και ύστερα από επιτόπια επίσκεψη και συνέντευξη της επιτροπής με τους αρμοδίους Δημοκρίτικούς επιστήμονες. (Τα μέλη της επιτροπής έλαβαν επίσης μέρος, ως προσκεκλημένοι ομιλητές, στη 2η Εβδομάδα. Χημείας).
Πιστεύω ότι αυτή δεν ήταν μόνο η πρώτη αλλά και η πληρέστερη διαδικασία «έξωθεν» αξιολόγησης ερευνητικών προγραμμάτων που έχει γίνει ποτέ στον ελληνικό χωρώ. Επειδή η εν λόγω διαδικασία δεν ήταν επισήμως θεσμοθετημένη, η συμμετοχή σ’ αυτή ήταν προαιρετική (επομένως, και μόνο το γεγονός ότι οικειοθελώς υποβλήθηκαν τότε προς κρίση παραπάνω από τα μισά τότε υπάρχοντα προγράμματα της Δ/νσεως Χημείας, είναι σημαντικό). Οι τελικές εκθέσεις της επιτροπής (μια για κάθε υποβληθέν πρόγραμμα), οι οποίες περιλάμβαναν και αυτούσιες τις γνώμες των (ανωνύμων) referees, δοθήκαν στο Δ/ντη Χημείας, ως συμβουλευτικές για δίκη του περαιτέρω χρήση και παρέμειναν εμπιστευτικές μεταξύ αυτού και του αντίστοιχου επιστήμονα. Γι αυτό δεν μου είναι γνωστή η λεπτομερής αξιολόγηση του έργου του Γιώργου που έγινε τότε. Πάντως παρουσιάσεις αποτελεσμάτων του σε «Εβδομάδες Χημείας» εκείνης της εποχής, μου άφησαν τη σαφή εντύπωση μιας πάρα πολύ συστηματικής και λεπτολόγου πειραματικής δουλειάς.
Λίγο αργότερα, ο Καθηγητής Γ. Καραμπάτσος διορίσθηκε Επιστημονικός Δ/ντης της ΕΕΑΕ (με Πρόεδρο τον Καθηγητή. Λ. Ζέρβα) και προχώρησε, αυτή τη φορά επισήμως, σε αξιολόγηση (με παρόμοια, αλλά, όπως εύλογα μπορεί κάνεις να υποθέσει, αρκετά πιο συνοπτική, διαδικασία) του έργου όλου του Δημόκριτου, συμπεριλαμβανόμενου του μέρους εκείνου της Δ/νσεως Χημείας που δεν είχε υποβληθεί αυτοβούλως στην κρίση που προαναφέρθηκε. Αυτή φαίνεται να είναι η πρώτη επίσημη «έξωθεν» αξιολόγηση ερευνητικών προγραμμάτων στο ελληνικό χώρο.
Απ’ ο,τι γνωρίζω, την ολοκλήρωση της αξιολογήσεως του έργου της Δ/νσεως Χημείας ακολούθησε κατάταξη των ερευνητικών προγραμμάτων σε κατηγορίες, με εκείνο του Γιώργου να έχει τοποθετηθεί στην κατηγορία Α (πρέπει να υπάρχουν σχετικά στοιχειά στα πρακτικά του Σ.Δ. της ΕΕΑΕ της περιόδου 1974-1976). Η περίοδος αυτή συμπίπτει με σημαντική ενεργοποίηση του Γιώργου από πλευράς δημοσιεύσεων. Επομένως, δεδομένης της πολλά υποσχόμενης προϊστορίας του και της αναλογικά πολύ σημαντικής υποστηρίξεως του έργου του (καθ όλη τη διαδρομή του) στο Δημόκριτο, από πλευράς και εργαστηριακού χώρου και υλικών μέσων και ικανού προσωπικού, και εν όψει της σκληρής και ποιοτικής δουλειάς του εργαστηρίου του, εύλογα μπορούσε ν’ αναμένεται μια μεστή συνεχεία δημοσιεύσεων υψηλών προδιαγραφών, προς δόξαν της ομάδας του και του ΙΦΧ. Αυτό δυστυχώς δεν συνέβη. Οι δημοσιεύσεις της ομάδας του ακολούθησαν φθίνουσα πορεία και σταμάτησαν τελείως μετά το 1981, εν γνώσει του βεβαίως ότι αποτελούσαν το κύριο κριτήριο για τις συνεχιζόμενες (θεσμοθετημένες και με συνοπτικότατη διαδικασία πια) «έξωθεν» αξιολογήσεις του ΙΦΧ γενικώς και του έργου εκείνου και των συνεργατών του ειδικότερα. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι ο Γιώργος είχε συνειδητά πάρει διαζύγιο από την προσφιλή του αξιοκρατία. Πιστεύω αντιθέτως, (αναφερόμενος και σε μια δίκη του ημι-χιουμοριστική ρήση «πες μου που πουλάνε χρόνο να πάω ν’ αγοράσω»), ότι, κατά την άποψη του, απλώς ‘δανειζόταν χρόνο’ από το ΙΦΧ, από τις επιτροπές αξιολογήσεως, άλλα κυρίως από τον αξιοκρατικό εαυτό του, για να πετύχει την οραματιζόμενη ‘ολοκλήρωση’ του πειραματικού του έργου υπό συνθήκες μυστικότητας, έχοντας τη βεβαιότητα ότι η τελική ‘πανηγυρική’ δημοσίευση του έργου αυτού, με επιστέγασμα τη θεωρία του, θα είχε τη μεγίστη δυνατή απήχηση στο αντίστοιχο επιστημονικό κοινό και θα ξεπλήρωνε το ‘χρέος’ του στο πολλαπλάσιο. Πιστεύω επίσης ότι, όταν ήρθε το αδυσώπητο πλήρωμα του χρόνου, ο πιο άτεγκτος από τους δανειστές του ήταν πάλι ο αξιοκρατικός εαυτός του, ο οποίος είχε θέσει ως απαράβατο όρο ότι το ταξίδι του για την Ιθάκη, όσο μακρύς και να ταν ο δρόμος, δεν θα εκπλήρωνε το ‘χρέος’ του πάρα μόνο με την άφιξη του εκεί. Ένας όρος σκληρός, τον οποίο ο Γιώργος προσπάθησε με όλα τα μέσα να εκπληρώσει (παραμελώντας και την υγειά και την περιουσία του), άλλα και ανέφικτος, γιατί στον ωκεανό της γνώσης η Ιθάκη κείται πάντα πέρα απ’ τον ορίζοντα.
Υ. Γ. Δεν είμαι ο επιστημονικά αρμόδιος ν’ αξιολογήσω το έργο του Γιώργου. Νύξεις μόνο για τη θεωρία του φαίνεται να υπάρχουν στα γραπτά του, αλλά, κατά πληροφορία προερχόμενη από τον ίδιο το Γιώργο, ένα σχετικό κείμενο είχε κατατεθεί (πιθανός κατά τη δεκαετία του 60) στην Ακαδημία Αθηνών (για λογούς χρονολογικής κατοχυρώσεως των ιδεών του). Από το κύριο (πειραματικό) του έργο στο Δημόκριτο (του οποίου πρέπει να γίνει σαφής διάκριση από τη θεωρία του), έχει φτάσει στη δημοσιότητα μόνο ένα πολύ μικρο τμήμα (βλ. άνω), το οποίο όμως συνεχίζει ακόμα ν’ αφήνει τα ίχνη του (βλ. Citation Index.) στη βιβλιογραφία.
Γιαννης Πετροπουλος
Σεπτέμβριος 2011 |
